Het kruisgewelf is een gewelf dat reeds door de Romeinen werd gebruikt. De basis is een vierkant grondoppervlak, waarboven 2 halve cilinders met elkaar snijden. De snijdingslijnen van deze cilinders ontmoeten elkaar in het midden boven het vierkante grondvlak. Mits de last om de hoekpunten goed te ondersteunen, kon men alzo de stukken cilinder die ook in de andere cilinder lagen wegnemen, waarbij een echt kruisgewelf overblijft. Dit type gewelf werd in de Romaanse periode en later tijdens de Renaissance erg vaak toegepast.