Het woord basiliek komt van het Griekse 'basiliké', wat koningszaal betekent. In haar meest rudimentaire vorm is een basiliek een rechthoekig gebouw, door zuilenrijen in 3 beuken verdeeld, waarbij de middelste boven haar buren uitsteekt. Dit is ook het basisverschil met een hallenkerk, waar de nevenbeuken ongeveer even hoog en breed zijn. Principieel had een basiliek niet per sé iets met godsdienst te maken: de term werd gebruikt om eender welke grote zaal aan te geven. Na de vrede tussen het Romeinse rijk en de kerk, kon de kerk zich ook aan grote gebouwen wagen. Daarbij werden de meeste elementen uit de grote laatantieke gebouwen (de oorspronkelijke basilieken) overgenomen voor de christelijke bouwkunst, en waren de eerste kerk-basilieken een feit. Men zette langwerpige gebouwen (als een opeenvolging van vierkante kruisgewelven), waarbij de middelste beuk een stuk hoger was dan de zijbeuken, wat toeliet om vensters hoog in de muur van het middenschip te voorzien en alzo licht tot in het midden van de kerk te krijgen. De middelste beuk had een zadeldak, de buitenste beuken een lessenaarsdak of eventueel ook een zadeldak. De Gotiek, met zijn luchtbogen en niet meer afhankelijk van het kruisingsvierkant, liet toe de hoogte van het middenschip sterk op te drijven (twee tot driemaal de breedte).